اصلاح و نوسازی دولت در جهان اسلام؛ تأملی در آراء حسن البناء و راشد الغنوشی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده و پژوهشکده مطالعات بین‏الملل دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 استادیار تاریخ، مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران دانشگاه تبریز

چکیده

حسن‏ البناء مؤسس، پایه‏گذار و رهبر جمعیت اخوان‏المسلمین در جهان اسلام به مرکزیت مصر بود. راشد الغنوشی بنیادگذار جنبش اسلامی تونس و ملهم از اندیشۀ البناء و منشعب از اخوان المسلمین است. اندیشۀ «بنا» و «غنوشی»، انعکاس وسیعی در گسترۀ جغرافیایی جهان اسلام و اندیشۀ معاصر مسلمین داشته است؛ از این منظر، اندیشۀ این دو متفکر مسلمان در خور توجه و تحقیق است. در نوشتار پیش رو، اندیشۀ سیاسی دو متفکر مزبور، با نگاه جدیدی مورد بررسی واقع شده‌ است. اهمیت مطالعۀ آراء و نظرات البناء و الغنوشی در شرایط بحرانی جهان اسلام، نوع مواجهه با چالش‏ها و پاسخ به آنهاست. بر این اساس، هدف و مسئلۀ اساسی مقالۀ حاضر، بررسی سیر تطور تاریخی اصلاح و نوسازی دولت مبتنی بر اندیشۀ البناء و الغنوشی است. سؤال اساسی مقاله این است که مبانی و اصول اندیشۀ سیاسیِ این دو تئوری‏پرداز مسلمان چیست؟ و رویکرد اصلاحی و نظام سازی/ دولت در منظومه فکری این دو چگونه قابل ارزیابی است؟ نگارندگان بر این باورند که؛ حسن البناء و راشد الغنوشی در کشور خود در صدد اصلاح وضعیت و احیاء حکومت بر اساس اسلام بوده‏اند. موفقیت نسبی جریان اسلام گرا در آن برهه مرهون اندیشه‏ورزی و آراء سیاسی این دو متفکر در مسائل سیاسی و دولت‏سازی بوده است. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تبیینی به دنبال واکاوی و تبیین مواضع فکری این دو اندیشمند سیاسی، در عرصۀ اصلاح و نوسازی دولت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reforming and modernizing the government in the Islamic world; Reflections on Hasan al-Banna's and Rashed al-Ghannouchi's votes

نویسندگان [English]

  • Behzad ghasemi 1
  • mahdi faraji 2
1
2 Assistant Professor of History, Iranian Institute of History and Culture Tabriz University
چکیده [English]

Hassan al-Banna was the founder, leader and leader of the Muslim Brotherhood in the Muslim world in the center of Egypt. Rashid al-Ghannouchi is the founder of the Islamic Movement of Tunisia, and is inspired by the idea of the Al-Bin and the Brotherhood. The idea of "Bana" and "Ghannouchi" has had a profound reflection on the geographical range of the Muslim world and contemporary Muslim thought; From this perspective, the thought of these two Muslim thinkers is worthy of attention and research. In the following paper, the political thought of these two thinkers has been examined with a new look. The importance of studying the views and opinions of Al-Baha and Al-Ghannouchi in the critical situations of the Islamic world is the kind of confrontation with the challenges and their response. Accordingly, the main objective and the main issue of the present article is to examine the historical evolution of the reform and modernization of the state based on the thinking of Al-Banna and Al-Ghannouchi. The basic question of the article is that what are the fundamentals and principles of political thought of these two Muslim theologians? And how can the reformal approach and systemization / state be considered in the intellectual system of these two? The authors believe that Hassan al-Banna and Rashid al-Ghannouchi, in their country, sought to reform the state and revive the government on the basis of Islam. The relative success of the Islamist movement at that time was due to the thought and political views of these two thinkers on political issues and state-building. This paper uses the descriptive-explanatory method to explore and explain the positions of these two political thinkers in the field of reforming and modernizing the state.

کلیدواژه‌ها [English]

  • al-bna'a
  • al-Ghannouchi
  • Islam and politics
  • Egypt
  • Tunisia
  • reform and government
  • modernization
  1. 1. قرآن کریم.

    2. ابراهیم، محمد و دیگران (1385) ، جنبش اسلامی، ترجمه جواد اصغری، چاپ اول ،تهران: اندیشه سازان نور.

    3. احمدی، حمید (1390)، جنبش‏های اسلامی معاصر، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.

    4. امرایی، حمزه (1383)، انقلاب اسلامی و جنبشهای اسلامی معاصر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    5. آجیلی، هادی و مهدی بیگی (1395)، واکاوی دگردیسی سیاسی جنبش اسلام گرای اخوان المسلمین تونس (النهضه)، فصلنامه پژوهش‏های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره اول، بهار، صفحات 1- 28.

    6. آقاجانی، نصر الله و مهدی سلطانی (1394)، روش شناسی نظام فکری دکتر حسن حنفی، دو فصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان، صفحات 87- 102.

    7. بنا، حسن (1358)، خاطرات حسن‏البناء، جلال‏الدین فارسی(مترجم)،تهران: برهان.

    8.______ (1371)، خاطرات زندگی حسن البناء، ترجمه ایرج کرمانی، تهران: فرهنگ اسلامی.

    9. ______ (1388)، پیام بیداری، ترجمه مصطفی اربابی، تهران: احسان.

    10. البناء، حسن‏ (‏1945)، «العروبةو الاسلام»، دوهفته‏نامه اخوان‏المسلمین، ش‏18.

    11. ______ (1978) منبر الجمعه (‌مجموعه احادیث الجمعه المنشوره بجریده الاخوان‌المسلمین الیومیه‌ـ اسکندریه:‌دارالدعوه .

    12. ______ (1978)، حدیث الجمعه،(ذکرى جریدة الاخوان المسلمین الیومیة).

    13. ______ (۱۹۸۳)، مذاکرات الدعوه و الداعیه، المکتب الاسلامی، چاپ پنجم.

    14. ______ (1984)، مجموعه الرسائل، الناشر: امکتبه التوفیقیه

    15. پارسانیا، حمید و هادی بیگی ملک آباد (1394)، شرق شناسی پست مدرن؛ زمینه‏ها و پیامدها، دو فصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان، صفحات 33- 55.

    16. ذوالفقاری، محمد (1390) ، «بازخوانی اسلام سیاسی در تونس» ، مجله پژوهشهای منطقه ای، شماره6.

    17. رجبی، مهدی (1394)، روش‌شناسی روشنفکری اقبال لاهوری، دو فصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان، صفحات 103- 134.

    18. رزق، جابر (1384)، دین و دولت در اندیشه شهید حسن البناء، ترجمه محمد جواد حجتی کرمانی، تهران: انتشارات اطلاعات.

    19. رضایی حبیب آبادی، حامد و حمید پارسانیا (1395)، بررسی اندیشه‏های سیاسی – اجتماعی سید ابوالحسن ندوی، دو فصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال دوم، شماره سوم، پاییز و زمستان، صفحات 66- 89.

    20. سکوت «النهضه» تونس درباره اعزام جنگجو به سوریه، 22 اسفند 1391، برگرفته از: . سید هادی سید افقهی، تحولات فکری غنوشی و حزب النهضه در تونس، برگرفته از: مؤسسه آینده پژوهی جهان اسلام.

    21. الشرقی، عبدالمجید (1992)، « مشکله الحکم فی الفکر الاسلامی الحدیث»، مجله الاجتهاد، ش 14 چاپ بیروت، سال چهارم.

    22. عبادی، محسن و سارا شریعتی (1393)، تحولات آرای اخوانی‏ها از حسن البناء تا راشد الغنوشی، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال پنجم، شماره دوم، تابستان، صفحات 65 – 86.

    23. عبدالی، زانیار و ایوب خضر سوری (1395)، راشد الغنوشی و مردمسالاری، ماهنامه پژوهش ملل، دوره اولف شماره 12، آذر ماه.

    24. علیخانی، علی اکبر؛ صدیقی، صابر(1382)، «اسلام و حکومت در اندیشه راشد الغنوشی»،مطالعات خاورمیانه، شماره 33.

    25. عنایت، حمید (1363). سیری در اندیشه سیاسی عرب: از حمله ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم. تهران: امیر کبیر.

    26. فرهی، عبدالله و آئینه وند، صادق(390)، بررسی سیر رشد و ساختار تشکیلاتی جنبش اخوان المسلمین بین سالهای 1928-1952، فصل نامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره26، زمستان.

    27. الغنوشی، راشد (1369)، امام خمینی و رهبری نهضت‌‏های اسلامی معاصر جهان، ترجمه سید هادی خسروشاهی، دوماهنامه کیهان اندیشه

    28. ______ (1381)، آزادی های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، تهران: علمی و فرهنگی.

    29. ______ (1389) ، «راشد الغنوشی و جنبش اسلامی تونس»،ترجمه مریم حیدری و حسین عباسی،پگاه حوزه،شماره 298

    30. _____ (1389)،تاریخچه و اندیشه‌های حرکت «النهضه» تونس در گفتگو با شیخ «راشد الغنوشی»، بخش هفتم ، منبع: نشریه «قرائات سیاسیه»، ترجمه: سیدهادی خسروشاهی.

    31. الغنوشی، راشد (1993)، الحریات العامه فی الدوله الاسلامیه، مرکز دراسات الوحده العربیه، ط1 ،بیروت لبنان

    32. _________ (2001)، مبادی الحکم و السلطة فی الاسلام، مرکز الجزیره الدراسات.

    33. _________ (2012)، الدیمقراطیه و حقوق الانسان فی الاسلام، مرکز الجزیره للدراسات.

    34. _________ (1993)، الحریات العامه فی الدوله الاسلامیه، مرکز دراسات الوحده العربیه، ط1 ، بیروت لبنان

    35. ________ (2012)، الدیمقراطیه و حقوق الانسان فی الاسلام، مرکز الجزیره للدراسات.

    36. _________ (2001)، مبادی الحکم و السلطة فی الاسلام، مرکز الجزیره الدراسات.

    37. فیرحی، داوود (1384). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران،‌ سمت.

    38. فیرحی، فیرحی (1380). نظام سیاسی و دولت در اسلام نظام سیاسی شیعه. فصلنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره16.

    39. قادری حاتم (1386)، پراکسیس:تعاطی اندیشه و فعل سیاسی در خاورمیانه، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و استراتژیک خاورمیانه.

    40. قاسمی، بهزاد و عبد الله عطایی(1394)، خوانشی از اندیشه امام خمینی(ره) و حسن البناء پیرامون نظام سیاسی، فصلنامه علمی- پژوهشی «پژوهشنامه انقلاب اسلامی»، سال چهارم: شماره‌ی 14 بهار 1394، صفحات: 67-89

    41. قاسمی، بهزاد، قاسمی، مصطفی (1395)، «خوانشی از اندیشه امام خمینی و راشد الغنوشی پیرامون اسلام سیاسی» ،پژوهشنامه انقلاب اسلامی دوره 6،شماره20.

    42. مجید مرادی رودپشتی، تاریخ و گفتمان اسلام سیاسی در تونس، باشگاه اندیشه، 25/11/1389.

    43. میر علی، محمد علی (1397)، اندیشه سیاسی راشد الغنوشی و تأثیر آن بر تحولات سیاسی تونس، فصلنامه سیاست متعالیه، سال ششم، شماره 22، پاییز، صفحات 149 – 168.

    44. میشل، ریچارد (1387). تاریخ جمعیت اخوان‌المسلمین از آغاز تا امروز. هادی خسروشاهی(مترجم). انتشارات وزارت امور خارجه.

    1. Al-Banna, Hassan, (1978), Five Tracts of Hasan Al-banna: A Selection from the Majumuat Rasail al-imam al-Shahid Hasan al-banna, translated and annotated by Charles Wendell, Berkeley: University of California press.
    2. Anckar, Carsten2008)) ,"On the Applicability of the Most Similar Systems Design and the Most Different Systems Design in Comparative Research." International Journal of Social Research Methodology.
    3. Foucault,M, (1962), The Archaeology Knowledge, Translated by A.Sheridan clondon: Routledye.
    4. Harris, Christina Phelps (1964), Nationalism and Revolution in Egypt: the role of The Muslim Brotherhood, New York: Hyperion press.
    5. Helfont, Samuel  (2009), Yusuf al- Qaradawi Islam and Modernity, Tel Aviv: Moshe Dayan Center.Hourani, Albert(1970), Arab Thought in a Liberal Age, New York :Oxford University Press.Karame, Kari (1996), Social and Economic Resons for the Recruiting to political Islam, Internasjonal politick, No.54.
    6. Khan, Muqtader (2001), The Political PhilosophyOf Islamic Resurgence, journal of Cultural Dynamics, No.13.
    7. Laclaau and mouffe,(1987), Hegemony and 80 aalist sterategy: Towards a Radical Pemocratic Politics, London:werso.
    8. Roy, oliver (1994), The Faihure of political Islam, London: I. B. Tauris.
    9. Zubada, Sami (1992), Islam, the State and Democracy: contrasting Conceptions of Society in Egypt, Middle East Report, Vol.22,No.179.